Цывільны” азначае грамадзянскі, неваенны ўдзел у жыцці грамадства. У кантэксце беларускай рэвалюцыі 2020 года, гэты тэрмін ахоплівае самаарганізацыю і пратэсты супраць фальсіфікацыі выбараў і гвалту. Ён сімвалізуе народны супраціў і імкненне да свабоды, дэманструючы беспрэцэдэнтны ўзровень салідарнасці і палітычнай свядомасці беларускага грамадства.
# Цывільны ## 1. Кароткае вызначэнне тэрміна Тэрмін **”цывільны”** (ад бел. “грамадзянскі”, “неваенны”) у кантэксце беларускай рэвалюцыі 2020 года ахоплівае шырокі спектр дзейнасці, звязанай з **грамадзянскай супольнасцю** і **цывільным удзелам**. Гэта адносіцца да недзяржаўных, неваенных і непалітычных арганізацый, ініцыятыў і асоб, якія аб’ядноўваюцца для дасягнення агульных мэтаў, абароны правоў і інтарэсаў грамадзян, а таксама для вырашэння сацыяльных праблем. У 2020 годзе “цывільны” стаў сінонімам народнага супраціву і самаарганізацыі ў адказ на фальсіфікацыі выбараў і дзяржаўны гвалт. ## 2. Гістарычны кантэкст і сувязь з беларускай рэвалюцыяй 2020 Да 2020 года грамадзянская супольнасць у Беларусі існавала ва ўмовах аўтарытарнага рэжыму Аляксандра Лукашэнкі, часта засяроджваючыся на непалітычных пытаннях з-за жорсткага кантролю і рэпрэсій. Аднак, каталізатарам для масавых пратэстаў і актывізацыі “цывільнага” руху стала катастрафічнае стаўленне Лукашэнкі да пандэміі COVID-19. Яго адкрытае прыніжэнне небяспекі віруса і тых, хто ад яго паміраў, абурыла нават лаяльных прыхільнікаў [1]. Гэтая сітуацыя стварыла вакуум лідарства, які з неверагоднай хуткасцю запоўніла беларуская грамадзянская супольнасць. Яна мабілізавалася для вытворчасці і распаўсюджвання неабходных медыцынскіх сродкаў, а таксама для збору сродкаў для медыцынскага персаналу. Гэта не толькі шакавала дагэтуль лаяльных прыхільнікаў, але і надало грамадзянскай супольнасці новы патэнцыял і ўпэўненасць [1]. Пасля сфальсіфікаваных прэзідэнцкіх выбараў 9 жніўня 2020 года, калі Лукашэнка абвясціў аб сваёй перамозе з 80% галасоў, пачаліся масавыя пратэсты. Гэтыя пратэсты значна перавысілі папярэднія дэманстрацыі пасля сфальсіфікаваных выбараў у 2006 і 2010 гадах. Яны ахапілі ўсю краіну, а не толькі сталіцу Мінск, і атрымалі падтрымку далёка за межамі традыцыйнай гарадской, адукаванай апазіцыі. Сацыяльныя групы, якія раней надзейна падтрымлівалі прэзідэнта, такія як пенсіянеры і работнікі дзяржаўных прадпрыемстваў, пачалі публічна выступаць супраць яго [1]. ## 3. Канкрэтныя прыклады выкарыстання або падзеі У 2020 годзе “цывільны” рух праявіўся ў шматлікіх формах: * **Самаарганізацыя і валанцёрства**: Грамадзяне стваралі ініцыятывы для дапамогі пацярпелым ад рэпрэсій, збору сродкаў, арганізацыі маршаў і акцый пратэсту. * **Медыцынская дапамога**: Валанцёры збіралі і распаўсюджвалі медыцынскія сродкі, аказвалі першую дапамогу пратэстоўцам, якія пацярпелі ад гвалту сілавікоў. * **Інфармацыйная супрацьстаянне**: Ствараліся незалежныя медыя-каналы (напрыклад, Telegram-каналы), якія аператыўна распаўсюджвалі інфармацыю аб падзеях, абыходзячы дзяржаўную цэнзуру. * **Лакальныя супольнасці**: Утвараліся дваровыя супольнасці, якія арганізоўвалі мясцовыя акцыі салідарнасці, чаяванні і абмеркаванні сітуацыі ў краіне. * **Юрыдычная і псіхалагічная дапамога**: Грамадзянскія ініцыятывы аказвалі юрыдычную падтрымку затрыманым і іх сем’ям, а таксама псіхалагічную дапамогу пацярпелым. ## 4. Значэнне для беларускага грамадства Значэнне “цывільнага” руху для беларускага грамадства ў 2020 годзе цяжка пераацаніць. Ён паказаў беспрэцэдэнтны ўзровень самаарганізацыі і салідарнасці, дэманструючы, што беларусы здольныя дзейнічаць незалежна ад дзяржаўных структур. Гэта прывяло да: * **Павышэння палітычнай свядомасці**: Многія грамадзяне, якія раней былі апалітычнымі, актыўна ўключыліся ў грамадскае жыццё. * **Фарміравання нацыянальнай ідэнтычнасці**: Сумесны супраціў і барацьба за свабоду ўмацавалі пачуццё нацыянальнай прыналежнасці і салідарнасці. * **Развіцця гарызантальных сувязяў**: Стварыліся новыя сеткі ўзаемадапамогі і камунікацыі, якія сталі асновай для далейшага развіцця грамадзянскай супольнасці. ## 5. Актуальнасць на сённяшні дзень Пасля жорсткіх дзяржаўных рэпрэсій, якія пачаліся ў канцы 2020 года, многія арганізацыі грамадзянскай супольнасці былі вымушаныя пераехаць за мяжу, дзе яны спрабуюць нарошчваць свой патэнцыял [1]. Рэжым Лукашэнкі працягвае душыць любыя праявы “цывільнай” актыўнасці ўнутры краіны, крыміналізуючы ўдзел у пратэстах і пераследуючы незалежныя СМІ і НДА [2, 3]. Нягледзячы на гэта, канцэпцыя “цывільнага” застаецца актуальнай. Яна сімвалізуе непакорлівасць беларускага народа, яго імкненне да свабоды і дэмакратыі. “Цывільны” рух працягвае існаваць у падполлі і за мяжой, адаптуючыся да новых умоў і шукаючы новыя формы супраціву. Вопыт 2020 года паказаў, што нават ва ўмовах жорсткіх рэпрэсій грамадзянская супольнасць здольная да самаарганізацыі і аказання значнага ўплыву на палітычныя працэсы. ## Спасылкі [1] IISS. (2021, March). *The protest movement in Belarus: resistance and repression*. Retrieved from [https://www.iiss.org/publications/strategic-comments/2021/protest-movement-in-belarus/](https://www.iiss.org/publications/strategic-comments/2021/protest-movement-in-belarus/) [2] ECCHR. (2021, November 1). *Anti-government protests in Belarus*. Retrieved from [https://www.ecchr.eu/en/case/anti-government-protests-in-belarus/](https://www.ecchr.eu/en/case/anti-government-protests-in-belarus/) [3] Spring96. (2025, April 8). *Human rights situation in Belarus. March 2025*. Retrieved from [https://spring96.org/en/news/117757](https://spring96.org/en/news/117757)