Рэжым: Вызначэнне і Кантэкст у Беларускай Рэвалюцыі 2020 года

1. Кароткае вызначэнне тэрміна

Тэрмін **”рэжым”** у палітычным кантэксце адносіцца да формы кіравання або сістэмы ўлады, якая дзейнічае ў дзяржаве. У дачыненні да Беларусі, асабліва пасля 2020 года, “рэжым” часта выкарыстоўваецца для апісання аўтарытарнай сістэмы кіравання пад кіраўніцтвам Аляксандра Лукашэнкі, якая характарызуецца канцэнтрацыяй улады, абмежаваннем грамадзянскіх свабод і выкарыстаннем рэпрэсій для падаўлення іншадумства [1, 2].

2. Гістарычны кантэкст і сувязь з беларускай рэвалюцыяй 2020

Палітычны рэжым у Беларусі сфарміраваўся на працягу дзесяцігоддзяў пад кіраўніцтвам Аляксандра Лукашэнкі, які знаходзіцца ва ўладзе з 1994 года. Да 2020 года ён ужо адзначыў 25 гадоў свайго праўлення [3]. Аднак менавіта прэзідэнцкія выбары 2020 года і наступныя масавыя пратэсты сталі пераломным момантам, які выявіў глыбокі канфлікт паміж грамадствам і ўладай. Афіцыйныя вынікі выбараў, якія прыпісалі Лукашэнку больш за 80% галасоў, былі шырока прызнаныя сфальсіфікаванымі як унутры краіны, так і міжнароднай супольнасцю [4, 5].

У адказ на відавочныя фальсіфікацыі і жорсткае падаўленне мірных пратэстаў, рэжым Лукашэнкі яшчэ больш умацаваўся, выкарыстоўваючы дзяржаўныя інстытуты – сілавыя структуры, суды, армію і дзяржаўныя СМІ – як інструменты арганізаваных рэпрэсій. Гэта было накіравана на падаўленне любога нязгоды і захаванне ўлады любой цаной [1].

3. Канкрэтныя прыклады выкарыстання або падзеі

• **Масавыя затрыманні і катаванні:** Пасля выбараў 2020 года тысячы людзей былі затрыманы, многія з іх падвергліся катаванням і жорсткаму абыходжанню ў месцах утрымання [6].
• * **Палітычныя зняволеныя:** Сотні людзей былі асуджаны па палітычна матываваных абвінавачваннях, многія з іх застаюцца ў турмах [7].
• * **Ліквідацыя грамадзянскай супольнасці:** Рэжым сістэматычна знішчаў незалежныя СМІ, няўрадавыя арганізацыі і праваабарончыя ініцыятывы, прымушаючы іх закрывацца або працаваць у падполлі [1].
• * **Міжнародная ізаляцыя:** Пасля 2020 года Беларусь сутыкнулася з міжнароднай ізаляцыяй, санкцыямі з боку ЕС, ЗША і іншых краін у адказ на рэпрэсіі і фальсіфікацыі выбараў [1, 8].
• * **Саўдзел у агрэсіі супраць Украіны:** Рэжым Лукашэнкі стаў саўдзельнікам расійскай агрэсіі супраць Украіны, прадаставіўшы тэрыторыю Беларусі для размяшчэння расійскіх войскаў і нанясення ўдараў [1].

4. Значэнне для беларускага грамадства

Дзеянні рэжыму пасля 2020 года мелі глыбокія і трагічныя наступствы для беларускага грамадства:

• **Страх і эміграцыя:** Шырока распаўсюджаны страх і сістэматычныя рэпрэсіі прывялі да масавай эміграцыі, асабліва сярод актывістаў, журналістаў, ІТ-спецыялістаў і моладзі [1].
• * **Палярызацыя грамадства:** Рэжым імкнуўся палярызаваць грамадства, ствараючы вобраз “ворагаў народа” і ўзмацняючы прапаганду.
• * **Парушэнне правоў чалавека:** Асноўныя правы і свабоды грамадзян, такія як свабода слова, сходаў і асацыяцый, былі жорстка абмежаваны [2].
• * **Залежнасць ад Расіі:** У выніку міжнароднай ізаляцыі і эканамічнай залежнасці Беларусь усё больш інтэгруецца ў расійскую неаімперскую структуру, што ставіць пад пагрозу яе суверэнітэт [1].

5. Актуальнасць на сённяшні дзень

На верасень 2025 года “рэжым” у Беларусі працягвае функцыянаваць як аўтарытарная сістэма, якая ўзмацняе рэпрэсіі і інтэграцыю з Расіяй. Новыя “выбары” 2025 года былі прызнаны фармальнасцю і не выклікалі даверу [1]. Міжнародная супольнасць працягвае асуджаць дзеянні рэжыму, але яго ўнутраная палітыка застаецца нязменнай. Пытанне аб будучыні Беларусі і магчымасці дэмакратычных пераўтварэнняў застаецца адкрытым, а слова “рэжым” працягвае быць ключавым для апісання бягучай палітычнай сітуацыі ў краіне.

Спасылкі

[1] Jamestown Foundat