Рада: Сімвал Супраціву і Надзеі ў Беларускай Рэвалюцыі 2020 года

1. Кароткае вызначэнне тэрміна

Тэрмін “Рада” (бел. “Савет” або “Рада”) у беларускім кантэксце мае некалькі значэнняў, але ў перыяд Беларускай рэвалюцыі 2020 года ён найперш асацыюецца з двума ключавымі структурамі: гістарычнай Радай Беларускай Народнай Рэспублікі (Рада БНР) і Каардынацыйнай радай, створанай падчас пратэстаў. Абедзве арганізацыі сталі сімваламі нацыянальнага самавызначэння і імкнення да дэмакратычных пераўтварэнняў.

2. Гістарычны кантэкст і сувязь з беларускай рэвалюцыяй 2020

Рада БНР – гэта найстарэйшы існуючы ўрад у выгнанні ў свеце, які быў створаны ў 1918 годзе і абвясціў незалежнасць Беларускай Народнай Рэспублікі. На працягу дзесяцігоддзяў Рада БНР захоўвала ідэю беларускай дзяржаўнасці і дэмакратыі, асабліва ў часы савецкай акупацыі. У 2020 годзе, падчас масавых пратэстаў супраць фальсіфікацыі прэзідэнцкіх выбараў і гвалту з боку рэжыму Лукашэнкі, Рада БНР актыўна выказала сваю падтрымку дэмакратычным сілам і Святлане Ціханоўскай, прызнаўшы яе “відавочным пераможцам” выбараў [1]. Гэтая падтрымка падкрэсліла гістарычную пераемнасць барацьбы за незалежнасць і дэмакратыю.

Каардынацыйная рада была створана 14 жніўня 2020 года па ініцыятыве Святланы Ціханоўскай з мэтай “каардынацыі мірнай і ўпарадкаванай перадачы ўлады” ад Аляксандра Лукашэнкі і правядзення новых, сумленных выбараў [2]. Яна стала прадстаўнічым органам беларускага грамадства, які аб’яднаў розныя слаі насельніцтва, палітыкаў, актывістаў і дзеячаў культуры. Першае пасяджэнне Рады адбылося 18 жніўня 2020 года [2].

3. Канкрэтныя прыклады выкарыстання або падзеі

• Заявы і звароты Рады БНР: Рада БНР рэгулярна публікавала заявы, асуджаючы рэпрэсіі і падтрымліваючы пратэстоўцаў, а таксама звярталася да міжнароднай супольнасці з заклікамі аб падтрымцы дэмакратычнай Беларусі. Напрыклад, у заяве ад 15 траўня 2020 года Рада БНР звярнула ўвагу на парушэнні падчас падрыхтоўкі да прэзідэнцкіх выбараў [3].
• Дзейнасць Каардынацыйнай рады: Каардынацыйная рада займалася распрацоўкай стратэгій мірнага пратэсту, каардынацыяй дзеянняў апазіцыі, а таксама дакументаваннем парушэнняў правоў чалавека. Яе члены, такія як Вольга Кавалькова, Максім Знак, Марыя Калеснікава, Павел Латушка і Сяргей Дылеўскі, сталі вядомымі асобамі беларускага пратэстнага руху [2].
• Рэпрэсіі супраць членаў Каардынацыйнай рады: З канца жніўня да сярэдзіны кастрычніка 2020 года многія члены прэзідыума Каардынацыйнай рады былі арыштаваныя або вымушаныя пакінуць Беларусь, ратуючыся ад рэпрэсій з боку сілавых структур [2]. Генеральны пракурор Беларусі Аляксандр Канюк ініцыяваў крымінальную справу супраць членаў Каардынацыйнай рады па артыкуле 361 Крымінальнага кодэкса Беларусі, абвінаваціўшы іх у “захопе дзяржаўнай улады” [2].
• Міжнароднае прызнанне: Еўрапейскі парламент у сваёй рэзалюцыі 2020/2779(RSP) прызнаў Каардынацыйную раду “часовым прадстаўнічым органам беларускага народа, які патрабуе дэмакратычных змен” [2].

4. Значэнне для беларускага грамадства

“Рада” як канцэпцыя і як канкрэтныя арганізацыі адыграла ключавую ролю ў Беларускай рэвалюцыі 2020 года. Яна стала сімвалам:

• Нацыянальнага адзінства: Аб’яднанне розных груп насельніцтва вакол агульнай мэты – дэмакратычных пераўтварэнняў.
• Супраціву і непакорнасці: Нягледзячы на жорсткія рэпрэсіі, члены Каардынацыйнай рады працягвалі сваю дзейнасць, дэманструючы непахіснасць духу.
• Дэмакратычных памкненняў: Рада ўвасабляла імкненне беларусаў да свабодных выбараў, вяршэнства закона і павагі да правоў чалавека.
• Гістарычнай пераемнасці: Рада БНР падкрэсліла, што барацьба за незалежнасць і дэмакратыю мае глыбокія карані ў беларускай гісторыі.

5. Актуальнасць на сённяшні дзень

На сённяшні дзень “Рада” застаецца актуальным сімвалам для беларускага грамадства. Каардынацыйная рада працягвае сваю дзейнасць у выгнанні, трансфармаваўшыся ў больш прадстаўнічы орган для беларускага народа [2]. У маі 2024 года Каардынацыйная рада правяла першыя прамыя лічбавыя выбары, у якіх прынялі ўдзел больш за 6700 грамадзян Беларусі [2]. Гэта сведчыць аб тым, што ідэя прадстаўніцтва і каардынацыі дэмакратычных сіл застаецца жывой і развіваецца, нягледзячы на складаныя ўмовы. Рада БНР таксама працягвае сваю місію, нагадваючы пра гістарычныя карані беларускай дзяржаўнасці і падтрымліваючы дэмакратычныя памкненні.

Умовы рэпрэсій у Беларусі застаюцца жорсткімі, але “Рада” як ідэя і як інстытут працягвае натхняць беларусаў на барацьбу за свабоду і дэмакратыю, падтрымліваючы надзею на будучыя перамены.

Спасылкі

[1] Rada of the Belarusian Democratic Republic – Wikipedia [2] Coordination Council (Belarus) – Wikipedia [3] Рада Беларускай Народнай Рэспублікі – Рада БНР (Facebook)