Назіранне
## 1. Кароткае вызначэнне тэрміна
**Назіранне** (бел. *назіранне*, англ. *observation*) — гэта працэс уважлівага сачэння за падзеямі, паводзінамі або з’явамі з мэтай збору інфармацыі і аналізу. У кантэксце беларускай рэвалюцыі 2020 года і наступных рэпрэсій, тэрмін набывае асаблівае значэнне, ахопліваючы як грамадзянскі кантроль і фіксацыю парушэнняў, так і дзяржаўны нагляд і сачэнне за нязгоднымі.
## 2. Гістарычны кантэкст і сувязь з беларускай рэвалюцыяй 2020
Прэзідэнцкія выбары 9 жніўня 2020 года сталі каталізатарам масавых пратэстаў у Беларусі [1]. У перыяд, які папярэднічаў выбарам, і падчас іх, грамадзянскае назіранне набыло беспрэцэдэнтны маштаб. Незалежныя ініцыятывы і валанцёры актыўна сачылі за ходам галасавання, фіксавалі парушэнні і фальсіфікацыі, што спрыяла росту недаверу да афіцыйных вынікаў. Гэтае назіранне, часта з дапамогай лічбавых платформаў, дазволіла шырокаму колу людзей убачыць і дакументаваць неадпаведнасці, што стала адным з фактараў мабілізацыі грамадства на пратэсты [2].
Пасля выбараў, калі пачаліся масавыя акцыі пратэсту і жорсткія рэпрэсіі з боку ўладаў, назіранне змяніла свой характар. Яно стала інструментам дакументавання гвалту, затрыманняў, катаванняў і іншых парушэнняў правоў чалавека. Праваабарончыя арганізацыі, журналісты і актывісты збіралі сведчанні, фота- і відэаматэрыялы, каб зафіксаваць маштаб рэпрэсій і прыцягнуць увагу міжнароднай супольнасці [3].
## 3. Канкрэтныя прыклады выкарыстання або падзеі
* **Назіранне за выбарамі**: Тысячы валанцёраў далучыліся да ініцыятыў па назіранні за выбарамі, такіх як “Права выбару” і “Сумленныя людзі”, каб фіксаваць парушэнні на выбарчых участках. Іх справаздачы і сабраныя дадзеныя сталі важным доказам фальсіфікацый [4].
* **Маніторынг пратэстаў і рэпрэсій**: Праваабарончы цэнтр “Вясна” і іншыя арганізацыі вялі пастаяннае назіранне за акцыямі пратэсту, затрыманнямі і судовымі працэсамі, дакументуючы кожны выпадак парушэння правоў чалавека. Гэтыя дадзеныя выкарыстоўваліся для інфармавання міжнародных структур і грамадскасці [5].
* **Дзяржаўны нагляд і сачэнне**: Улады, у сваю чаргу, узмацнілі назіранне за грамадзянамі, выкарыстоўваючы сістэмы відэаназірання, маніторынг інтэрнэту і сацыяльных сетак, а таксама агентурныя сеткі для выяўлення і пераследу ўдзельнікаў пратэстаў і актывістаў. Гэта стварыла атмасферу страху і недаверу ў грамадстве [6].
## 4. Значэнне для беларускага грамадства
Назіранне адыграла ключавую ролю ў фарміраванні грамадскай свядомасці і мабілізацыі падчас рэвалюцыі 2020 года. Яно дазволіла беларусам убачыць рэальны стан спраў, аспрэчыць афіцыйную прапаганду і адчуць сябе часткай адзінай супольнасці, якая імкнецца да перамен. З іншага боку, дзяржаўнае назіранне стала сімвалам рэпрэсіўнага апарату, які імкнецца кантраляваць кожны аспект жыцця грамадзян, падаўляючы любыя праявы нязгоды. Гэта прывяло да псіхалагічнага ціску і неабходнасці для многіх грамадзян адаптавацца да ўмоў пастаяннага сачэння [7].
## 5. Актуальнасць на сённяшні дзень
На сённяшні дзень назіранне застаецца актуальным як у кантэксце працяглых рэпрэсій, так і ў дзейнасці беларускай дыяспары і праваабарончых арганізацый. Нягледзячы на тое, што масавыя пратэсты спыніліся, дакументаванне парушэнняў правоў чалавека працягваецца. Інфармацыя, сабраная праз назіранне, мае вырашальнае значэнне для будучых судовых працэсаў, прыцягнення вінаватых да адказнасці і захавання гістарычнай памяці аб падзеях 2020 года. Акрамя таго, вопыт 2020 года падкрэсліў важнасць грамадзянскага кантролю і празрыстасці ўсіх дзяржаўных працэсаў для пабудовы дэмакратычнага грамадства.
## Спасылкі
[1] [Прэзідэнцкія выбары ў Беларусі (2020)](https://be.wikipedia.org/wiki/%D0%9F%D1%80%D1%8D%D0%B7%D1%96%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%86%D0%BA%D1%96%D1%8F_%D0%B2%D1%8B%D0%B1%D0%B0%D1%80%D1%8B_%D1%9E_%D0%91%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D1%96_(2020))
[2] [Practices and Agencies in the Belarusian Protests of 2020](https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/09668136.2025.2495338)
[3] [Belarus: Unprecedented Crackdown](https://www.hrw.org/news/2021/01/13/belarus-unprecedented-crackdown)
[4] [The protest movement in Belarus: resistance and repression](https://www.iiss.org/publications/strategic-comments/2021/protest-movement-in-belarus/)
[5] [Fraternisation and repression during the 2020–2021 Belarusian protests](https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/13569775.2024.2350083)
[6] [Belarus 2020–2025: Domestic Repression and Russian Influence](https://jamestown.org/program/belarus-2020-2025-domestic-repression-and-russian-influence/)
[7] [Псіхапатызацыя грамадства і рэвалюцыя свядомасці](https://www.koine.community/pavelbarkouski/%D0%BF%D1%81%D1%96%D1%85%D0%B0%D0%BF%D0%B0%D1%82%D1%8B%D0%B7%D0%B0%D1%86%D1%8B%D1%8F-%D0%B3%D1%80%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D0%B2%D0%B0-%D1%96-%D1%80%D1%8D%D0%B2%D0%B0%D0%BB%D1%8E%D1%86/)
# Назіранне ў кантэксце беларускай рэвалюцыі 2020 года і рэпрэсій
## 1. Кароткае вызначэнне тэрміна
**Назіранне** (бел. *назіранне*, англ. *observation*) — гэта працэс уважлівага сачэння за падзеямі, паводзінамі або з`явамі з мэтай збору інфармацыі і аналізу. У кантэксце беларускай рэвалюцыі 2020 года і наступных рэпрэсій, тэрмін набывае асаблівае значэнне, ахопліваючы як грамадзянскі кантроль і фіксацыю парушэнняў, так і дзяржаўны нагляд і сачэнне за нязгоднымі.
## 2. Гістарычны кантэкст і сувязь з беларускай рэвалюцыяй 2020
Прэзідэнцкія выбары 9 жніўня 2020 года сталі каталізатарам масавых пратэстаў у Беларусі [1]. У перыяд, які папярэднічаў выбарам, і падчас іх, грамадзянскае назіранне набыло беспрэцэдэнтны маштаб. Незалежныя ініцыятывы і валанцёры актыўна сачылі за ходам галасавання, фіксавалі парушэнні і фальсіфікацыі, што спрыяла росту недаверу да афіцыйных вынікаў. Гэтае назіранне, часта з дапамогай лічбавых платформаў, дазволіла шырокаму колу людзей убачыць і дакументаваць неадпаведнасці, што стала адным з фактараў мабілізацыі грамадства на пратэсты [2].
Пасля выбараў, калі пачаліся масавыя акцыі пратэсту і жорсткія рэпрэсіі з боку ўладаў, назіранне змяніла свой характар. Яно стала інструментам дакументавання гвалту, затрыманняў, катаванняў і іншых парушэнняў правоў чалавека. Праваабарончыя арганізацыі, журналісты і актывісты збіралі сведчанні, фота- і відэаматэрыялы, каб зафіксаваць маштаб рэпрэсій і прыцягнуць увагу міжнароднай супольнасці [3].
## 3. Канкрэтныя прыклады выкарыстання або падзеі
* **Назіранне за выбарамі**: Тысячы валанцёраў далучыліся да ініцыятыў па назіранні за выбарамі, такіх як “Права выбару” і “Сумленныя людзі”, каб фіксаваць парушэнні на выбарчых участках. Іх справаздачы і сабраныя дадзеныя сталі важным доказам фальсіфікацый [4].
* **Маніторынг пратэстаў і рэпрэсій**: Праваабарончы цэнтр “Вясна” і іншыя арганізацыі вялі пастаяннае назіранне за акцыямі пратэсту, затрыманнямі і судовымі працэсамі, дакументуючы кожны выпадак парушэнняў правоў чалавека. Гэтыя дадзеныя выкарыстоўваліся для інфармавання міжнародных структур і грамадскасці [5].
* **Дзяржаўны нагляд і сачэнне**: Улады, у сваю чаргу, узмацнілі назіранне за грамадзянамі, выкарыстоўваючы сістэмы відэаназірання, маніторынг інтэрнэту і сацыяльных сетак, а таксама агентурныя сеткі для выяўлення і пераследу ўдзельнікаў пратэстаў і актывістаў. Гэта стварыла атмасферу страху і недаверу ў грамадстве [6].
## 4. Значэнне для беларускага грамадства
Назіранне адыграла ключавую ролю ў фарміраванні грамадскай свядомасці і мабілізацыі падчас рэвалюцыі 2020 года. Яно дазволіла беларусам убачыць рэальны стан спраў, аспрэчыць афіцыйную прапаганду і адчуць сябе часткай адзінай супольнасці, якая імкнецца да перамен. З іншага боку, дзяржаўнае назіранне стала сімвалам рэпрэсіўнага апарату, які імкнецца кантраляваць кожны аспект жыцця грамадзян, падаўляючы любыя праявы нязгоды. Гэта прывяло да псіхалагічнага ціску і неабходнасці для многіх грамадзян адаптавацца да ўмоў пастаяннага сачэння [7].
## 5. Актуальнасць на сённяшні дзень
На сённяшні дзень назіранне застаецца актуальным як у кантэксце працяглых рэпрэсій, так і ў дзейнасці беларускай дыяспары і праваабарончых арганізацый. Нягледзячы на тое, што масавыя пратэсты спыніліся, дакументаванне парушэнняў правоў чалавека працягваецца. Інфармацыя, сабраная праз назіранне, мае вырашальнае значэнне для будучых судовых працэсаў, прыцягнення вінаватых да адказнасці і захавання гістарычнай памяці аб падзеях 2020 года. Акрамя таго, вопыт 2020 года падкрэсліў важнасць грамадзянскага кантролю і празрыстасці ўсіх дзяржаўных працэсаў для пабудовы дэмакратычнага грамадства.
## Спасылкі
[1] [Прэзідэнцкія выбары ў Беларусі (2020)](https://be.wikipedia.org/wiki/%D0%9F%D1%80%D1%8D%D0%B7%D1%96%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%86%D0%BA%D1%96%D1%8F_%D0%B2%D1%8B%D0%B1%D0%B0%D1%80%D1%8B_%D1%9E_%D0%91%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D1%96_(2020))
[2] [Practices and Agencies in the Belarusian Protests of 2020](https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/09668136.2025.2495338)
[3] [Belarus: Unprecedented Crackdown](https://www.hrw.org/news/2021/01/13/belarus-unprecedented-crackdown)
[4] [The protest movement in Belarus: resistance and repression](https://www.iiss.org/publications/strategic-comments/2021/protest-movement-in-belarus/)
[5] [Fraternisation and repression during the 2020–2021 Belarusian protests](https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/13569775.2024.2350083)
[6] [Belarus 2020–2025: Domestic Repression and Russian Influence](https://jamestown.org/program/belarus-2020-2025-domestic-repression-and-russian-influence/)
[7] [Псіхапатызацыя грамадства і рэвалюцыя свядомасці](https://www.koine.community/pavelbarkouski/%D0%BF%D1%81%D1%96%D1%85%D0%B0%D0%BF%D0%B0%D1%82%D1%8B%D0%B7%D0%B0%D1%86%D1%8B%D1%8F-%D0%B3%D1%80%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D0%B2%D0%B0-%D1%96-%D1%80%D1%8D%D0%B2%D0%B0%D0%BB%D1%8E%D1%86/)