Экстрэмізм

Экстрэмізм – гэта дзейнасць, накіраваная на гвалтоўнае змяненне канстытуцыйнага ладу, захоп дзяржаўнай улады, а таксама распальванне сацыяльнай варожасці. У кантэксце беларускай рэвалюцыі 2020 года, тэрмін “экстрэмізм” быў шырока выкарыстаны ўладамі для падаўлення пратэстаў і пераследу іншадумцаў. Гэта прывяло да масавых затрыманняў і крымінальных спраў супраць актывістаў, журналістаў і праваабаронцаў. Для беларускага грамадства гэта азначае абмежаванне свабод, стварэнне атмасферы страху і падаўленне любой формы грамадзянскай актыўнасці.

[1] Закон Рэспублікі Беларусь ад 4 студзеня 2007 г. № 203-З «Аб супрацьдзеянні экстрэмізму». Даступна па спасылцы: [https://etalonline.by/document/?regnum=h10700203](https://etalonline.by/document/?regnum=h10700203)

[2] Belarus misuses counter-terrorism and anti-extremism legislation to stifle dissent: UN expert. OHCHR. 26 October 2023. Даступна па спасылцы: [https://www.ohchr.org/en/press-releases/2023/10/belarus-misuses-counter-terrorism-and-anti-extremism-legislation-stifle](https://www.ohchr.org/en/press-releases/2023/10/belarus-misuses-counter-terrorism-and-anti-extremism-legislation-stifle)

[3] Belarus: Five years after rigged elections, the fight for freedom endures. ARTICLE 19. 7 August 2025. Даступна па спасылцы: [https://www.article19.org/resources/belarus-five-years-after-rigged-elections-the-fight-for-freedom-endures/](https://www.article19.org/resources/belarus-five-years-after-rigged-elections-the-fight-for-freedom-endures/)

5. Актуальнасць на сённяшні дзень

Праблема экстрэмізму ў Беларусі застаецца надзвычай актуальнай. Рэжым працягвае выкарыстоўваць гэтыя законы для пераследу тых, хто знаходзіцца ў выгн

Экстрэмізм: Вызначэнне і Кантэкст у Беларускай Рэвалюцыі 2020 года

1. Кароткае вызначэнне тэрміна

У беларускім заканадаўстве, згодна з Законам Рэспублікі Беларусь ад 4 студзеня 2007 г. № 203-З «Аб супрацьдзеянні экстрэмізму», экстрэмізм (экстрэмісцкая дзейнасць) вызначаецца як дзейнасць грамадзян, палітычных партый, грамадскіх аб’яднанняў, рэлігійных і іншых арганізацый, накіраваная на замах на незалежнасць, тэрытарыяльную цэласнасць, суверэнітэт, асновы канстытуцыйнага ладу, грамадскую бяспеку. Гэта ўключае ў сябе гвалтоўнае змяненне канстытуцыйнага ладу, захоп дзяржаўнай улады неканстытуцыйным шляхам, стварэнне экстрэмісцкіх фарміраванняў, распаўсюджванне заведама ілжывых звестак, якія дыскрэдытуюць Рэспубліку Беларусь, распальванне расавай, нацыянальнай, рэлігійнай або іншай сацыяльнай варожасці, арганізацыю масавых беспарадкаў, а таксама фінансаванне такой дзейнасці і публічныя заклікі да яе [1].

2. Гістарычны кантэкст і сувязь з беларускай рэвалюцыяй 2020 года

Пасля прэзідэнцкіх выбараў 2020 года і наступных масавых пратэстаў у Беларусі назіраецца значнае ўзмацненне выкарыстання заканадаўства аб барацьбе з экстрэмізмам. Гэтыя законы, якія маюць шырокія і расплывістыя фармулёўкі, сталі інструментам для падаўлення іншадумства, абмежавання свабоды выказвання меркаванняў і ліквідацыі палітычнай апазіцыі [2, 3].

Спецыяльны дакладчык ААН па сітуацыі з правамі чалавека ў Беларусі, Анаіс Марын, адзначыла, што беларускае заканадаўства дае расплывістыя азначэнні «тэрарызму» і «экстрэмізму», якія могуць быць інтэрпрэтаваны як дзейнасць, звязаная з законным ажыццяўленнем правоў чалавека [2].

3. Канкрэтныя прыклады выкарыстання або падзеі

З 2020 года тысячы людзей былі прызнаныя «экстрэмістамі», затрыманыя і прыцягнутыя да крымінальнай адказнасці. Пераслед закрануў апазіцыйных дзеячаў, актывістаў грамадзянскай супольнасці, праваабаронцаў, юрыстаў і журналістаў. Многія былі вымушаныя шукаць прытулку за мяжой [2].

Прыклады «экстрэмісцкай дзейнасці» ўключаюць:

Анлайн-ахвяраванні: Людзі атрымлівалі жорсткія прысуды за анлайн-ахвяраванні [3].
Каментары ў сацыяльных сетках: Публікацыя каментароў у сацыяльных сетках або нават «лайкі» могуць быць расцэнены як экстрэмізм [3].
Адміністраванне анлайн-платформаў: Кіраванне анлайн-платформамі, якія крытыкуюць урад, таксама прыводзіць да пераследу [2, 3].
«Экстрэмісцкія матэрыялы»: Міністэрства інфармацыі вядзе спіс «экстрэмісцкіх матэрыялаў», які экспанентна расце і ўключае акаўнты ў сацыяльных сетках, вэб-сайты праваабарончых арганізацый, незалежных прафсаюзаў і СМІ, а таксама літаратуру або творы мастацтва, якія лічацца экстрэмісцкімі з-за крытыкі ўрада [2].

З моманту масавых пратэстаў 2020–2021 гадоў было заведзена не менш за 22 500 крымінальных спраў па «антыэкстрэмісцкіх» падставах [3].

4. Значэнне для беларускага грамадства

Выкарыстанне антыэкстрэмісцкага заканадаўства стварыла атмасферу страху і татальнага нагляду ў беларускім грамадстве. Гэта прывяло да масавага адтоку актыўных грамадзян і падаўлення любой формы іншадумства. Мэтай такіх дзеянняў з’яўляецца задушэнне грамадзянскай прасторы і захаванне кантролю над насельніцтвам [2].

Тыя, хто прызнаны вінаватымі ў «экстрэмізме» або «тэрарызме», рызыкуюць быць пазбаўленымі грамадзянства і мець свае актывы і маёмасць у Беларусі канфіскаванымі [2].

5. Актуальнасць на сённяшні дзень

Праблема экстрэмізму ў Беларусі застаецца надзвычай актуальнай. Рэжым працягвае выкарыстоўваць гэтыя законы для пераследу тых, хто знаходзіцца ў выгнанні, і для далейшага ўзмацнення рэпрэсій. Міжнародная супольнасць заклікае беларускія ўлады спыніць злоўжыванне заканадаўствам аб барацьбе з тэрарызмам і экстрэмізмам і вызваліць усіх адвольна затрыманых або асуджаных па палітычна матываваных абвінавачваннях [2].

Нягледзячы на ціск, беларуская грамадзянская супольнасць адаптавалася да варожых абставін і працягвае супраціўляцца, знаходзячы новыя спосабы падтрымкі адзін аднаго, выкрыцця парушэнняў правоў чалавека і захавання духу супраціву [3].

Спасылкі

[1] Закон Рэспублікі Беларусь ад 4 студзеня 2007 г. № 203-З «Аб супрацьдзеянні экстрэмізму». Даступна па спасылцы: https://etalonline.by/document/?regnum=h10700203
[2] Belarus misuses counter-terrorism and anti-extremism legislation to stifle dissent: UN expert. OHCHR. 26 October 2023. Даступна па спасылцы: https://www.ohchr.org/en/press-releases/2023/10/belarus-misuses-counter-terrorism-and-anti-extremism-legislation-stifle
[3] Belarus: Five years after rigged elections, the fight for freedom endures. ARTICLE 19. 7 August 2025. Даступна па спасылцы: https://www.article19.org/resources/belarus-five-years-after-rigged-elections-the-fight-for-freedom-endures/

Экстрэмізм